Từ cổ chí kim, bất kỳ quốc gia nào muốn tồn tại và phát triển đều phải dựa vào hai nguồn lực căn bản: CON NGƯỜI và ĐẤT ĐAI.

-         Con người là chủ thể tư duy, lao động, sáng tạo – là nguồn lực sống của nền kinh tế - xã hội.

-         Đất đai là không gian địa lý, tư liệu sản xuất, chốn an cư và nền tảng phát triển văn minh.

Hai yếu tố này tạo nên “khung xương sống” cho mọi thể chế, mọi nền văn hóa và mọi mô hình tăng trưởng.

Phát triển quốc gia không chỉ đo bằng diện tích hay GDP, mà bằng khả năng tổ chức và vận hành hiệu quả hai nguồn lực: Đất và Người.

Một quốc gia diện tích nhỏ nhưng biết tổ chức nhân lực hiệu quả, vẫn có thể trở nên hùng mạnh như Singapore, Israel. Ngược lại, một quốc gia đông dân nhưng thiếu quy hoạch đất đai sẽ rơi vào đô thị hóa méo mó, phát triển lệch lạc – điều đang xảy ra tại chính chúng ta.

1. Định hướng: Tái cấu trúc quốc gia trên nền tảng tổ chức lại hai nguồn lực gốc

Việc sáp nhập tỉnh, huyện, xã không nên chỉ là biện pháp hành chính để tinh gọn bộ máy. Đó là cơ hội chiến lược để:

-         Tái cấu trúc không gian phát triển,

-         Phân bổ lại nguồn lực,

-         Thiết lập trật tự phát triển mới theo vùng – tỉnh – quốc gia.

Ví dụ: Sáp nhập các tỉnh trung du Bắc Bộ, nếu chỉ dừng ở đổi tên và gộp phòng ban, sẽ bỏ lỡ cơ hội:

-         Quy hoạch lại hành lang công nghiệp theo trục cao tốc,

-         Giãn dân khỏi đô thị quá tải,

-         Tái cấu trúc giáo dục nghề nghiệp theo cụm kinh tế liên vùng.

Định hướng lớn cần xác lập: Sáp nhập để tổ chức lại đất và người, không chỉ để cắt giảm biên chế hay tiết kiệm ngân sách.

2. Tư duy: Từ địa giới hành chính sang hệ sinh thái tài nguyên sống – Đất và Người là dữ liệu sống

-         Đất đai không chỉ là thửa ruộng hay lô nhà trong ranh giới hành chính, mà là mạng lưới tài nguyên thông minh, có thể phục vụ nhiều chức năng: sản xuất – lưu trú – giao thông – dịch vụ – sinh thái.

-         Con người không chỉ là "hộ khẩu", mà là cá thể dữ liệu sống: có hành vi, nhu cầu, thu nhập, chi tiêu, sức khỏe, học vấn. Nhà nước cần phục vụ người dân thông minh và công bằng, dựa trên nhu cầu và đóng góp thực tế.

Ví dụ:

Khi thu hồi đất làm đường:

-         Thay vì đền bù đơn thuần theo mét vuông,

-         Hãy phân tích giá trị sống mà mảnh đất đó đang mang lại:

o  Ở → cấp nhà ở xã hội,

o  Kinh doanh → quyền ưu tiên thuê mặt bằng mới,

o  Học tập → học bổng nghề 10 năm,

o  An sinh → gói bảo hiểm nhân thọ,

o  Tài sản → cổ phần doanh nghiệp dự án (theo mô hình ESOP).

Tư duy này, nếu được luật hóa và số hóa, sẽ giải quyết nhiều bất công trong đền bù hiện nay.

3. Hành động: Đồng bộ ba đòn bẩy – Luật pháp, Dữ liệu, Quy hoạch số

1. Luật pháp linh hoạt: Cho phép tái cấu trúc đất theo vùng phát triển, không bị bó buộc bởi địa giới cũ hay quy hoạch cứng.

Ví dụ: Khi mở rộng phố, không nên chỉ lấy mỗi bên 10m gây ra nhà siêu mỏng, mà có thể lấy mỗi bên 30m – trong đó 10m đền bù đất mặt tiền, 20m gom đất phía sau – sau đó phân lô lại, đấu giá minh bạch, đủ vốn làm hạ tầng và hỗ trợ tái định cư chất lượng.

2. Dữ liệu số hóa – liên thông: Dữ liệu đất đai, dân cư, doanh nghiệp cần được số hóa, liên kết và thể hiện trên bản đồ số – giúp quy hoạch chính xác và mô phỏng chính sách trước khi thực hiện.

3. Quy hoạch thông minh: Trở thành bản thiết kế “sống” – cập nhật theo thời gian thực, không còn là bản cứng treo tường.

4. Mục tiêu: Thiết lập Hệ sinh thái 5 chức năng – Sống, Làm việc, Học tập, Vui chơi, Di chuyển

Mỗi mảnh đất chỉ thực sự có giá trị khi phục vụ ít nhất một trong năm nhu cầu cơ bản trên. Vì vậy, mục tiêu của sáp nhập – quy hoạch – chuyển đổi số phải là:

-         Tái tổ chức không gian sống: xây dựng các đô thị vệ tinh đầy đủ dịch vụ, giảm áp lực lõi đô thị.

-         Định hình vùng sản xuất mới: chuyển đất nông nghiệp kém hiệu quả thành logistics, công nghiệp nhẹ, nông nghiệp công nghệ cao.

-         Hệ sinh thái học tập phân tán: học online – đào tạo nghề số giúp người dân vùng xa tiếp cận giáo dục chất lượng.

-         Trung tâm giải trí, văn hóa địa phương hóa: giảm áp lực du lịch lên các thành phố lớn.

-         Hạ tầng di chuyển thông minh – liên vùng: rút ngắn thời gian, nâng cao chất lượng sống.

5. Trọng tâm: Phá vỡ 3 “cục máu đông” đang cản trở dòng chảy nguồn lực quốc gia

-         Quy hoạch cứng nhắc theo địa giới cũ – ngăn cản phát triển vùng sau sáp nhập.

-         Cơ chế đền bù lỗi thời – chỉ tính theo diện tích, không tính đến giá trị sống tích hợp – gây lãng phí và bất công.

-         Thiếu dữ liệu kết nối – dẫn đến người mất đất không được hỗ trợ đúng, doanh nghiệp không biết đầu tư ở đâu, chính quyền quy hoạch trong mù mờ.

Nếu không "làm tan" ba cục máu đông này, mọi cải cách từ đổi tên tỉnh đến làm cao tốc đều chỉ là hình thức, không thông được nguồn lực quốc gia.

6. Chiến lược: Xây dựng “Hệ điều hành vùng” – quản trị phát triển bằng dữ liệu và mô hình sống

Trong thời đại chuyển đổi số, chiến lược phát triển quốc gia không còn là “chia đất – chia tỉnh – chia huyện”, mà là:

Xây dựng một hệ điều hành vùng thông minh, nơi mọi công dân, doanh nghiệp và mét vuông đất đều được số hóa, quản lý và thúc đẩy phát triển dựa trên dữ liệu thống nhất.

Mỗi vùng sau sáp nhập cần có:

-         Bản đồ số sống: thể hiện sử dụng đất, dân cư, hạ tầng theo thời gian thực.

-         Công cụ mô phỏng chính sách: đo lường tác động của quy hoạch lên dân cư, ngân sách.

-         Kho dữ liệu liên thông: giúp Nhà nước cung cấp dịch vụ công thông minh, linh hoạt theo từng nhóm người dân.

Tư liệu sản xuất và lực lượng lao động nằm trong tay Nhà nước, nhưng nếu không xây dựng được phương thức sản xuất hiệu quả và mối quan hệ sản xuất hợp lý, thì không thể phát triển.

Đã đến lúc cần học lại một cách nghiêm túc Triết học và Kinh tế Chính trị – để làm lại từ gốc: thể chế, cơ chế, mô hình phát triển.